Het is belangrijk om gedachten op te merken en af te toetsen. Gedachten maken namelijk soms fouten. Ze kunnen niet helemaal kloppen. Het probleem hierbij is dat als het om negatieve gedachten gaat, ze je een behoorlijk rotgevoel kunnen geven of een situatie kunnen doen escaleren. Gedachten zijn geen feiten!

Er zijn verschillende denkfouten mogelijk. De volgende drie maken we het vaakst:

1. Het zou-moeten-denken

= het vaststellen van regels of eisen voor jezelf of anderen, waarbij er een negatief oordeel valt als jij of de ander niet aan die regels voldoet.

“Hij moet wel naar mij kijken tijdens het lesgeven, anders is hij niet geïnteresseerd.”

2. De toekomst negatief voorspellen of de kans overschatten.

= de kans dat een gevreesde gebeurtenis optreedt, wordt overschat.

“Vandaag wordt echt een rotdag want er zijn zoveel collega’s ziek.”

3. Gedachtelezen

= het invullen van gedachten van een ander, zonder te weten wat de ander eigenlijk echt vindt.

“Die collega zegt me geen goedemorgen, volgens mij heeft die iets tegen mij.”

4. Zwart-wit denken

= iets op uitersten beoordelen in de plaats van in nuances. Termen als nooit, altijd, niemand, iedereen kunnen wijzen op zwart-wit denken.

    “Niemand vindt mij aardig.”

5. Etiket plakken.

= snel een globaal en negatief oordeel vellen over jezelf, een ander of een situatie, zonder te bedenken of dit echt wel zo is.

“Ik ben een mislukking (in plaats van: ik maakte een fout).”

6. Overdrijven.

Situaties altijd als rampzalig zien of na één negatieve gebeurtenis een patroon zien. Ook hier worden de woorden nooit, altijd, niemand en iedereen vaak gebruikt.

    “Ik word altijd afgewezen.”

    “Het gaat me nooit lukken om die taak af te krijgen.”

7. Zelfverwijt.

Het persoonlijk opnemen of de valse verantwoordelijkheid.

= jezelf verwijten maken over iets waar je niet of maar deels verantwoordelijk voor bent. De negatieve gebeurtenissen of het negatief gedrag van anderen zijn door jou veroorzaakt.

“De boosheid van die ouders is vast omdat ik die fout heb gemaakt.”

8. Mentaal filteren.

= Van neutrale of positieve ervaringen iets negatiefs maken of de aandacht wordt enkel op de negatieve details van een situatie of persoon gericht en dus ook negatief beoordeeld.

“Ze zegt wel dat ze het een leuke activiteit vond, maar waarom ging ze dan vroeg naar huis?”

9. Emotioneel redeneren.

= gevoelens als bewijs zien voor de juistheid van de gedachte, waarbij tegenbewijs genegeerd of onderschat wordt.

    “Ik voel me minderwaardig, dus ik ben dat ook.”

10. Met een bepaalde bril kijken

= een soort tunnelkijken: het kijken naar slechts één aspect van een bepaalde gebeurtenis terwijl al de rest wordt uitgesloten. Je pikt er één detail uit en dat detail kleurt de hele gebeurtenis.

“Ik kreeg appreciatie voor wat ik deed, maar ik kreeg ook de vraag om de volgende opdracht iets sneller af te werken. Ik denk dat het niet goed was, wat ik deed.” De lof wordt weg gefilterd en de kritiek blijft over.

Het probleem met deze cognitieve vertekeningen is dat ze leiden tot onjuiste beslissingen en conclusies en zo ons gedrag kunnen beïnvloeden.

1. Hoe kan je deze denkfouten vermijden?

Merk je gedachten op. Geef jezelf de ruimte om op te merken wat je gedachten zijn en welke invloed ze op je hebben. Vang je gedachte en vervang ze eventueel door een redelijke gedachte.

2. interpreteer de werkelijkheid alleen met je vijf zintuigen. 

Wees je bewust van het huidige moment waarin je leeft. Onderscheid gedachten en feiten. Wat er gaat gebeuren in de toekomst of wat er zich afspeelt op een andere plek of in de geest van iemand anders is niet jouw realiteit, noch kan je het echt kennen.

3. Stel jezelf de vragen van Katie Byron:

–    Is het waar?

–    Ben ik heel zeker dat het waar is?

–    Wie ben ik met die gedachte?

–    Wie zou ik zijn zonder die gedachte?

Of stel jezelf wetenschappelijke vragen:

–    Kan ik dit zeker weten?

–    Heb ik bewijs?

–    Wat is de kans dat het daadwerkelijk gebeurt?

–    …

4. Wees je bewust van waar deze gedachten komen. 

Bevooroordeelde gedachten komen vaak voort uit overtuigingen. Overtuigingen zijn de wortels van de boom, de gedachtefouten de vruchten. Analyseer wat je overtuigingen zijn en je zal te weten komen waarom je de denkfouten maakt.

5. Voer experimenten uit.

Alsof je een wetenschapper bent zou je experimenten moeten uitvoeren die zullen bevestigen of wat je denkt waar is of bevooroordeeld. Aftoetsen met je omgeving is daarbij een wijze raad. Denk je dat iemand roddelt over jou? Vind de moed en ga het hem/haar vragen. Het antwoord zal je helpen te realiseren of het iets was dat je zelf in je hoofd hebt gehaald of dat het werkelijk waar was. Deze persoon zou natuurlijk ook tegen je kunnen liegen, maar hier heb je geen controle over!  Richt je dus op de dingen die je op kunt lossen en vergeet al het andere.