Democratische scholen: Erasmus+ DESC-project

Democratische scholen: Erasmus+ DESC-project

In het kader van het Erasmus+ project DESC hebben we op vrijdag 27 september 2024 een democratische school in het zuiden van Estland bezocht voor de lancering van de website DESC Project (desc-project.eu). Deze website is ontwikkeld door Olivier Joanneaux, de Pedagogisch ICTcoördinator Basisonderwijs van GO! Scholengroep Brussel, in samenwerking met de partners van het DESC-project. De school die wij hebben bezocht onderscheidt zich door haar vrij radicale democratische werkwijze. Kinderen bepalen er zelf hoe en op welke manier ze leren. Het onderwijsaanbod is sterk gericht op het ontwikkelen van vaardigheden, en na ons bezoek aan de school begrijpen we waarom dit zo passend is binnen hun context.

Estland en Letland zijn grotendeels onbebouwd, met weinig steden en een bevolking die vaak afgelegen woont. De bewoners zijn daardoor veelal op zichzelf aangewezen, wat ook zichtbaar is in de manier waarop huizen zijn gebouwd: veel kleine houten zelfvoorzienende boerderijen. Dit verklaart het sterke accent op praktische vaardigheden op school, zoals houtbewerking, keramiek en handenarbeid. Opvallend aan de democratische school is dat er weinig grenzen zijn. Kinderen hebben een enorme vrijheid, wat soms kan leiden tot situaties waarin dingen uit de hand lopen. Toch is deze radicale vrijheid begrijpelijk vanuit de geschiedenis en huidige situatie van deze regio. De Baltische staten hebben lange tijd onder het communistische bewind geleefd, een periode waarin autonomie en vrij denken onmogelijk waren. Nu ze dit juk van zich afgeschud hebben, lijkt de vrijheid juist des te waardevoller. In deze context is het begrijpelijk dat men kinderen wil leren hun eigen pad te kiezen en zelfstandig beslissingen te nemen.

Tijdens onze presentatie hebben we onze visie op democratie in het onderwijs gepresenteerd aan de hand van de drie onderwijsdimensies van Gert Biesta: kwalificatie, socialisatie en subjectificatie. Deze drie dimensies kunnen naar onze mening niet los van elkaar gezien worden. Ze vormen samen één geheel. Om onze leerlingen te helpen uitgroeien tot actieve, kritische wereldburgers met een brede en open kijk op de samenleving, moeten, naar onze mening, alle drie de dimensies evenwichtig ontwikkeld worden. We hebben tijdens de voorstelling geduid dat de democratische school in Estland in haar onderwijs sterk de nadruk legt op de dimensies van socialisatie en subjectificatie. De leerlingen worden aangemoedigd om zichzelf te zijn, zelfstandig te denken en sociale interactie aan te gaan.

Kwalificatie krijgt, naar onze mening, te weinig aandacht. Bij kwalificatie gaat het erom dat leerlingen zich kennis, vaardigheden en competenties eigen maken die nodig zijn om als individu betekenisvolle bijdragen te kunnen leveren aan de samenleving. Een andere bedenking die we na afloop hadden, is dat de Estse democratische school weliswaar sterk inzet op socialisatie, maar dat dit niet altijd op een bewuste of doelgerichte manier gebeurt. Doordat er weinig expliciete kaders zijn, dragen de leerkrachten vaak hun eigen waarden en normen impliciet over, zonder dat deze expliciet worden benoemd of onderwezen. Hoewel dit een natuurlijke vorm van overdracht kan zijn, denken wij dat het even belangrijk is om deze waarden en normen ook bewust en doelgericht aan te reiken. Leerkrachten zouden bijvoorbeeld expliciet essentiële vaardigheden zoals het voeren van een dialoog moeten aanleren, zodat leerlingen leren hoe ze op een constructieve en respectvolle manier met anderen kunnen communiceren. Wanneer dit niet expliciet wordt onderwezen, is er het risico dat leerlingen wel gedrag observeren, maar niet voldoende begrijpen hoe ze dit bewust in uiteenlopende situaties kunnen toepassen.

Tijdens onze driedaagse reis bezochten we ook Letland, waar we enkele restanten van de communistische periode zagen: een nucleaire Russische bunker en een voormalig hoofdkwartier van de KGB. Daarnaast hadden we gesprekken met mensen van verschillende achtergronden: sommigen met een Russische achtergrond, anderen uitgesproken anti-Russisch. Deze ervaringen brachten de recente geschiedenis van deze landen heel dichtbij; we voelden hoe levendig de herinneringen nog zijn en hoe deze het heden beïnvloeden. Door deze ontmoetingen en bezoeken werd voor ons duidelijk dat democratie en vrij denken geen vanzelfsprekendheden zijn. Het zijn kernwaarden die elke dag opnieuw aandacht en inzet vergen binnen ons onderwijs. Democratie is een kostbaar goed dat we moeten koesteren en waar we ook op onze scholen actief aan moeten blijven werken. Ons bezoek aan de rand van Europa heeft ons in contact gebracht met anderen, ons geholpen elkaar beter te begrijpen, en daarmee bijgedragen aan een sterker Europa. Deze verbindingen en inzichten zijn van groot belang voor de toekomst van ons onderwijs en onze samenleving. Liesbet Doucet